Dobór łączników

Dobierając łączniki i ewentualnie ich nastawy do określonych warunków pracy, należy stosować się do wytycznych podanych w odpowiednich normach i przepisach oraz zaleceń producentów podanych w kartach katalogowych oferowanych produktów. Ze względu na niezawodność działania i lepsze parametry techniczne, a także łatwiejszy montaż warto rezygnować z tańszej, być może aparatury starszego typu, na rzecz nowoczesnych rozwiązań modułowych lub kompaktowych.

Głównymi kryteriami doboru aparatury powinny być:

• funkcje, jakie ma pełnić dany aparat,
• wartość i rodzaj napięcia oraz prądu roboczego obwodu,
• wartość przewidywanych prądów zwarciowych i przeciążeniowych,
• warunki pracy określone kategorią użytkowania,
• dodatkowe wymagania dotyczące zabezpieczenia obwodów i urządzeń przed zakłóceniami.

Wyłączniki instalacyjne dobiera się ze względu na wartość i rodzaj napięcia zabezpieczanej instalacji, obciążalność prądową długotrwałą zabezpieczanych przewodów oraz rodzaje zasilanych odbiorników.

Wyłączniki silnikowe dobiera się z uwzględnieniem rodzaju i wartości napięcia zasilającego silnik, prądu znamionowego silnika oraz jego kategorii użytkowania. Należy pamiętać o właściwym nastawieniu prądu wyzwalacza termicznego.

Przy dobieraniu styczników nie można kierować się jedynie wartością prądu znamionowego zabezpieczanego silnika. Znacznie ważniejszym parametrem jest znamionowa moc łączeniowa stycznika w określonych warunkach pracy (kategorii użytkowania). Styczniki powinny zapewniać skuteczne gaszenie łuku elektrycznego oraz utrzymywać podaną przez producenta trwałość zestyków i komór gaszenia. Przy obciążeniu stycznika mocą łączeniową mniejszą od znamionowej, jego trwałość wzrasta. W dokumentacji katalogowej i na obudowie stycznika podawane są alternatywne możliwości wykorzystania go w różnych kategoriach użytkowania.

Dobierając przekaźnik termiczny, współpracujący ze stycznikiem przy zabezpieczaniu silnika, należy uwzględnić jego klasę wyzwalania. Przekaźniki termiczne na małe prądy włączane są bezpośrednio w kontrolowany obwód. W przypadku zabezpieczania obwodów, w których płyną duże prądy rzędu setek amperów, stosuje się przekaźniki prądowe wtórne, współpracujące z przekładnikami prądowymi. Jeśli mają one stałą przekładnię w całym obszarze kontrolowanych prądów, to ich klasa wyzwalania mieści się w przedziale od 5 do 10. Do silników o rozruchu ciężkim stosuje się przekaźniki o klasie wyzwalania większej niż 10, współpracujące z przekładnikami prądowymi szybkonasycającymi się. Niekiedy zachodzi konieczność uniemożliwienia ponownego załączenia napędzanego urządzenia, gdy czas jego stygnięcia jest dłuższy niż czas stygnięcia przekaźnika termobimetalowego. Należy wówczas zastosować przekaźnik ryglowany, którego zamknięcie wymaga ręcznego zwolnienia zabezpieczenia (rygla).

Wyłączniki różnicowoprądowe dobierane są w zależności od przeznaczenia ze względu na wartość prądu różnicowego (czułość). Jednocześnie muszą mieć odpowiednie napięcie znamionowe i prąd znamionowy ciągły. Dobrać należy również typ wyłącznika: AC, A, B, selektywny. W zależności od potrzeb instaluje się wyłączniki jednofazowe lub trójfazowe, z zabezpieczeniem przeciążeniowym lub bez. Dobierając zabezpieczenie wielostopniowe (np. w tablicy głównej oraz dodatkowo w wybranych obwodach) należy pamiętać o zapewnieniu wybiórczego zadziałania. Jako zabezpieczenie główne należy wówczas zastosować wyłącznik różnicowoprądowy selektywny, o większym różnicowym prądzie zadziałania. W zależności od miejsca zainstalowania, wyłączniki powinny mieć odpowiedni stopień ochrony obudowy (IP XY).

Wyłączniki stacyjne i sieciowe muszą spełniać wymagania wynikające z parametrów zabezpieczanego odcinka sieci. Poza parametrami znamionowymi, istotne przy doborze tego typu łączników są wartości przewidywanych prądów zwarciowych, decydujące o znamionowej zdolności wyłączania. Ważny jest też rodzaj i zakres działania zabezpieczeń, na który często trzeba zdecydować się w momencie zamawiania wyłącznika.

W zasadzie, większość mechanizmów wyłączników nie wymaga czynności konserwacyjnych. Tylko w przypadku dużych aparatów należy okresowo czyścić i smarować zamki wyłączników. Wszystkie czynności konserwacyjne należy przeprowadzać według instrukcji, zgodnie z zaleceniami producenta. Okresowo należy dokonywać oględzin styków i dbać, aby nie były zabrudzone. Czyszczenie styków można wykonywać pędzelkiem lub szorstką szmatką przy użyciu benzyny. W przypadku intensywnego osmalenia można użyć miękkiej szczoteczki metalowej. Nie należy czyścić styków papierem ściernym, ponieważ kryształy materiału ściernego wbijają się w powierzchnię styków i pogarszają warunki styczności (warstwa nieprzewodząca). W większych aparatach należy również okresowo regulować sprężyną docisk zestykowy, ponieważ maleje on na skutek odpuszczenia sprężyn stykowych lub zużycia styków. Niektóre aparaty wymagają regulacji przechyłu styków, który zmienia się pod wpływem ich zużywania. Sposoby regulacji docisku stykowego i przechyłu styków podane są w dokumentacji technicznej aparatu.

W aparaturze łączeniowej najszybszemu zużyciu ulegają styki i zaciski. Wymaga to ich kilkakrotnej wymiany, ponieważ okres trwałości mechanicznej urządzenia jest znacznie dłuższy. Producenci oferują zestawy zestykowe do przeprowadzenia wymiany przez osoby nadzorujące prawidłową pracę aparatury.

Rys. 4.6 Elementy wymienne do styczników oferowane przez zakład EMA – ELESTER
a) komplet styków i zacisków, b) cewka stycznika z zaciskami

W ofercie znajdują się również cewki sterujące do styczników, zespoły styków pomocniczych i komory gaszenia łuku elektrycznego. Nie zaleca się naprawy zespołów wyzwalaczy w wyłącznikach, gdyż precyzja ich działania zależy od precyzji montażu.

Podczas eksploatacji łączników, zagrożenie dla człowieka stwarza praca w pobliżu elementów pod napięciem. Należy więc pamiętać o przestrzeganiu przepisów bezpieczeństwa określonych szczegółowymi instrukcjami stanowiskowymi. Ograniczenie zagrożeń związane jest również z właściwym montażem aparatury, w tym dotrzymywaniem wymiarów tzw. obszarów zagrożenia. Ich odpowiednia wielkość umożliwia bezpieczne wykonywanie przeglądów, regulacji i konserwacji aparatów, a także zapewnia ich prawidłową pracę. Wymiary obszarów zagrożenia podawane są przez producentów w dokumentacji. Szczególnie istotne jest właściwe oznakowanie szyn i aparatury łączeniowej, gdyż znacznie zmniejsza możliwość popełnienia omyłki na skutek niewłaściwej identyfikacji obwodów. Przy instalowaniu łączników należy przestrzegać zasady, aby po ich otwarciu styki ruchome nie pozostawały pod napięciem. Aparaty należy montować tak, aby ich dźwignie i przyciski napędowe w górnym położeniu powodowały załączenie, w dolnym wyłączenie obwodu. Ponadto powinny być zaopatrzone w napisy informacyjne.

Obecnie, producenci coraz częściej stosują rozwiązania techniczne konstrukcji łączników zwiększające bezpieczeństwo użytkowania. Znakomitym przykładem są rozłączniki bezpiecznikowe, w których otwarcie pokrywy umożliwia bezpieczną wymianę wkładki topikowej. W przypadku nowych rozwiązań technicznych stosuje się w aparatach łączeniowych uniedostępnienie zacisków, poprzez schowanie ich w głębi osłon. W przypadku wyłączników stacyjnych rozwiązaniem zwiększającym bezpieczeństwo obsługi jest umieszczenie ich na wysuwanych wózkach instalowanych w tzw. rozdzielnicach dwuczłonowych. Po częściowym wysunięciu wózka tory główne są rozłączane, pozwalając na bezpieczną pracę przy torach sterujących. Całkowite wysunięcie wózka powoduje samoczynne odłączenie styków wszystkich obwodów i umożliwia bezpieczną wymianę aparatu lub jego podzespołów.

Rura elektroinstalacyjna to element osłonowy o okrągłym lub nieokrągłym przekroju poprzecznym, służący do umieszczenia w nim przewodów izolowanych lub kabli instalacyjnych elektrycznych poprzez ich wciągniecie. Wykorzystywane są do prowadzenia instalacji elektrycznych i teletechnicznych wewnątrz budynków. Zapewniają wysoki poziom ochrony mechanicznej kabli i przewodów umieszczonych w ich wnętrzu.

W zasadzie w jednej rurce należy układać przewody należące do jednego i tylko jednego obwodu instalacji elektrycznej. Inne rozwiązania są zabronione ze względu na przejrzystość instalacji i bezpieczeństwo jej użytkowników.

W instalacjach elektrycznych stosuje się najczęściej następujące rodzaje rur instalacyjnych:

• rury stalowe gwintowane – są stosowane do układania w nich przewodów instalacji elektrycznej w izolacji gumowej lub polwinitowej (bez dodatkowego uzbrojenia chroniącego przewód przed uszkodzeniami mechanicznymi). Rury stalowe stosuje się w pomieszczeniach, w których rury z twardego polichlorku winylu mogłyby ulec uszkodzeniu. Oznacza się te rury symbolem RSP11 lub RSP29 itd. Liczba oznacza średnicę gwintu wewnętrznego w milimetrach.
• rury sztywne z twardego polichlorku winylu – stosuje się do ochrony przewodów izolowanych, instalowanych na tynku w pomieszczeniach suchych, wilgotnych i bardzo wilgotnych oraz w większości pomieszczeń o atmosferze agresywnej, na którą jest odporny polichlorek winylu. Rury te nie są gwintowane, a połączenie następuje przez wsunięcie ich do złączki kompensacyjnej lub dwukielichowej. Oznaczenia tych rur to: RVS 18, RVS 21 itd. Liczba oznacza średnicę znamionową rury w milimetrach i jest zaokrągleniem do liczby całkowitej średnicy zewnętrznej rury.
• rury giętkie z twardego polichlorku winylu – stosowane są do ochrony przewodów izolowanych pod tynkiem (w miejsca dotychczas stosowanych rur izolacyjnych płaszczowych), do wykonywania instalacji zatapianych w betonie, bądź w procesie wznoszenia budynków metodą monolityczną, bądź też do układania w formach zalewanych betonem w „fabrykach domów". Oznaczenia tych rur to RVKL 15, RVKL 18 itd., gdzie liczba oznacza średnicę znamionową rury w milimetrach i jest zaokrągleniem do liczby całkowitej średnicy zewnętrznej rury.
• rury termokurczliwe – po podgrzaniu kurczą się. Nałożone na dany przedmiot zaciskają się na nim, przyjmują jego kształt, tworząc szczelną warstwę izolacyjnoochronną. Stosuje się je do naprawy uszkodzonej izolacji kabli i przewodów, do łączenia wiązek przewodów, do zakańczania przewodów, do izolowania zacisków. Rury te oznacza się przy użyciu następujących symboli: R  rura termokurczliwa, C – cienkościenna, P – pogrubiona, G – grubościenna, K – z klejem, M – z masą uszczelniającą, n – niebieska, o – czarna, k – czerwona, t – zielona, f – fioletowa, z – żółta, b – biała. Na końcu podaje się średnicę rury przed obkurczeniem (w stanie dostawy) i po obkurczeniu oraz długość rury.
• rury elektroinstalacyjne z tworzyw sztucznych typu RB.

Rys. 4.7 Widok rury elektroinstalacyjnej
Źródło: Kotlarski W., Grad J.: Aparaty i urządzenia elektryczne. Warszawa, WSiP 1999

Puszka elektroinstalacyjna (elektryczna puszka instalacyjna) – osprzęt instalacyjny służący do ochrony połączeń elektrycznych przewodów instalacji elektrycznej lub montażu osprzętu (gniazda elektryczne, łączniki, gniazda teletechniczne). Puszki ze względu na przeznaczenie oraz technologię montażu podzielić można na różne grupy.

Pod względem przeznaczenia wyróżniamy puszki połączeniowe (odgałęźniki) oraz do montażu osprzętu. Pod względem technologii montażu wyróżniamy puszki natynkowe oraz wtynkowe. W nowoczesnych instalacjach elektrycznych, zwłaszcza z zastosowaniem elementów automatyki budynkowej, zaczyna stosować się też puszki rozbudowane o dodatkową przestrzeń do zainstalowania modułów elektronicznych (np. sterowanie roletami lub oświetleniem). W budownictwie mieszkalnym puszki używane do montażu osprzętu mogą spełniać jednocześnie funkcje puszek połączeniowych.

Opracowano na podstawie materiałów KOWEZIU.